Vita Mathildisi tauth Iod
Artécol in dialèt arzân
La Véta ed Matélda ( Vita Mathildis in latèin – Vita di Matilde in italiân) o "Ât ed la cuntèsa Matélda" (Acta Comitissae Mathildis in latèin - Atti della contessa Matilde in italiân) l'é la stôria in latèin scréta t'r al 1111 e al 1116 dal frê benedetèin Donizone ed Canòsa, frê dal cunvèint ed Sânt Apollinare ed Canòsa, insém a la véta e i fât famōş ed la Grancuntèsa Matélda ed Canòsa
L'ôpra l'é divîşa in dû volóm:
- al léber I, cun préma 'na dèdica e bèin dû prôlogh, al cûnta in vînt capétol tóti al stôri ed la râsa di Canòsa, dal patriêrca Attone da Canòsa fîn a la môrt ed Beatrice ed Lotaringia, mêdra ed Matélda. In sté prém volóm l'autōr al fà parlêr diretamèint al Castèl ed Canòsa in préma persòuna.
- al léber II, ânca ló cun préma dû prôlogh, al cumîncia cun l'arîv in Lumbardéia ed Pêpa Gregorio VII e 'd l' Imperadōr Enrico IV, e cun al ludêr i fât famōş e al dîr bèin ed la pietê religiōşa ed Matélda. Al capétol 20 l'é arpurtê, in acrostico al nòm ed l'autōr ( l'acrostico l'é 'na poeşéia dóve al lètri o al parôli di vêrs mési insèm a fân un nòm). A vînen dōp e a finésen 'na poeşéia dal stîl impurtânt e dal carâter straordinâri insém a la môrt ed la "Grancuntèsa" e un sugerimèint a Canòsa ed ricêver cun felicitê Enrico IV, al nōv imperadōr.
Di stódi fât da pôch àn dê pió valōr a sté poēta, prèma stimê pôch. Se int l'insèm la Vita Mathildis la dà al pió grôs intèresi cme documèint stôrich, a và cunsiderê ch' l' é un scrét fât per ludêr i mêrit dal personâg, e ch' al têş tót còl ch' a prîva dispiaşèir a Matélda.
Incō l'ôpra l'é tgnûda da cât dèinter a la Bibliotêca dal Vaticân cun al côdiş uriginêl Vat. 4922; int al 1984 l'é stê turnê a stampêr in côpia.
Materiêl pr'andêregh in fònda[modifica | mudéfica la surzéia]
(manca):
- Treccani, Giovanni: Enciclopedia Italiana Treccani, Istituto Poligrafico dello Stato, Roma, 1951.
- Paolo Golinelli: Donizone, in Dizionario Biografico degli Italiani, 41, Roma, Istituto per l'Enciclopedia Italiana, 1992, pp. 200-203.
- Donizone, Vita di Matilde di Canossa, edizione, traduzione e note di P. Golinelli, Milano, Jaca Book, 2008
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Vita Mathildis trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.